In rap tempo vervaagt de grens tussen ‘genetisch gemodificeerd’ en ‘natuurlijk’. Alweer hebben onderzoekers gezien hoe er op grote schaal ‘kunstmatige’ genen uit genetisch gewijzigde gewassen weglekken naar natuurlijke planten.
Tussen elke duizend zaadjes in de VS moet er eentje zitten: een zaadje dat een of meerdere genen draagt die hij eigenlijk niet hoort te hebben. Tot die schatting komt de Amerikaanse ‘Unie van bezorgde wetenschappers’ (UCS), een denktank van ongeveer honderdduizend maatschappijkritische onderzoekers, vandaag in een rapport. Een behoudende schatting, benadrukt de Unie: voor hetzelfde geld is tegenwoordig al een op de honderd Amerikaanse gewaszaden besmet met biotech-genen.
De UCS kocht bij vijf grote gewasleveranciers achttien soorten natuurlijk gekweekt maïs, sojabonen en canolazaadjes (canola is een soort koolzaad waaruit olie wordt gewonnen). Vervolgens stuurde de UCS monsters van de zaden op naar twee toonaangevende DNA-laboratoria. Daar werden de zaden fijn gemalen en getest op de aanwezigheid van een aantal in de biotechnologie veel gebruikte genen.
De resultaten zijn onthutsend. Het ene laboratorium vond kunstmatig DNA in de helft van alle maïs- en sojamonsters en in álle canola-monsters. Het andere laboratorium ontdekte ‘vreemde’ genen in vijftien van de achttien stapeltjes zaad. Het enige nieuws dat nog een beetje hoop geeft, is dat het in alle gevallen ging om kleine hoeveelheden verdwaald DNA: blijkbaar zaten er tussen de monsters telkens maar een paar ‘besmette’ zaadjes.
Waar het lek precies zit, weet niemand. Misschien worden zaden bij het vervoer of bij de opslag met elkaar vermengd. Of misschien is de natuur de boosdoener en slagen genetisch aangepaste gewassen erin zich te verspreiden via stuifmeel.
Schadelijk voor de gezondheid is het lekken voor zover bekend niet. De studie leverde vooral bekende kunstmatige genen op. Zo bleek het canola vervuild met genen uit ‘GT73’, een koolzaadlijn die resistent is gemaakt tegen het onkruidbestrijdingsmiddel glyfosfaat. In het maïs waren het insectendodende gen ‘MON 810’ en het beroemde antibacteriële gen ‘Bt’ de meest geziene gasten. Ook kwamen nogal wat ‘hulpgenen’ aan het licht: genen die bedoeld zijn om een plant meer of juist minder van een bepaald eiwit te laten produceren.
Minder bezorgd is de Unie er niet om. Omgerekend komt het erop neer dat er alleen al in de Verenigde Staten ieder jaar 24 tractoraanhangers vol besmet zaad worden geproduceerd. En die lading is ‘onzichtbaar’, omdat de besmette zaadjes verstopt zitten tussen hun natuurlijke tegenhangers.
Echt een probleem wordt dat pas als er ook genen de natuur in druppelen die schadelijk zijn voor de gezondheid. Zo bestaan er gewassen die genetisch zodanig zijn veranderd dat ze geneesmiddelen, plastic of lijm produceren. En in San Diego experimenteert het Amerikaanse bedrijfje Epicyte met ‘contraceptive corn’, een maïssoort die mannen onvruchtbaar maakt. Hoewel niet erg waarschijnlijk is het niet helemaal uitgesloten dat er al dergelijke gevaarlijke genen zijn weggelekt. De USC heeft zijn zaadmonsters er in elk geval niet op getest.
VERBANNEN UIT HET PARADIJS Vijf jaar weglekkende genen
2000: • Een Brits biotechnologiebedrijf geeft toe dat traditioneel geteelde canola-varianten soms besmet zijn met kunstmatige genen. • In Europa ontbrandt een rel als de EU ontdekt dat het katoen, soja en koolzaad importeert uit Canada en de VS dat soms is besmet met vreemde genen. De EU laat tonnen zaad verbranden en scherpt de regels aan. • In Amerika blijken taco’s en tortilla’s vervuild met Starlink, een genetisch gemodificeerde graansoort die alleen bedoeld was voor veevoer. Een rel volgt als consumenten massaal de taco’s links laten liggen.
2001: • In Mexico duikt genetisch veranderd maïs op – jaren nadat dat land genetisch gemodificeerde gewassen in de ban heeft gedaan. • Onderzoek van het Franse agentschap voor de voedselveiligheid onthult dat 7 tot 41 procent van de maïsvoorraad besmet is met uitheemse genen.
2002: • De Universiteit van North Carolina ontdekt dat zijn voorraad natuurlijk soja, bedoeld voor onderzoek, vervuild is geraakt met uitheemse genen. • De Italiaanse overheid rapporteert dat slechts 14 procent van alle maïs en 6 procent van alle soja in het land gegarandeerd vrij is van genetische besmetting.
2003: • Canadese autoriteiten geven toe dat het koolzaad naar Europa exporteert dat vermengd is geraakt met genetisch gemodificeerd oliezaad. De vermenging is “onomkeerbaar”, rapporteert Canada.
2004: • Britse onderzoekers bestuderen 25 sojaproducten uit de natuurvoedingswinkels en supermarkten en constateren dat er tien producten genetisch gemodificeerde soja bevatten. • EU-landbouwcommissaris Fishler zegt in mooie woorden dat het weglekken van genen onvermijdelijk is: “We zijn verbannen uit het paradijs. Het idee van 0 procent besmetting was misschien haalbaar in het hof van Eden, maar niet in de echte wereld.”