De frisse kijk na een nacht slapen, wie kent die niet? 's Avonds worstelt u met een probleem, en als u de volgende dag wakker wordt, schiet de oplossing u opeens te binnen. Zomaar.
Het komt door de slaap, beweren Duitse slaaponderzoekers. Slapen is immers heel wat meer dan een suffe, passieve bezigheid. Slapen vergroot de creativiteit en inspireert tot geheel nieuwe inzichten, stelt de bekende slaaponderzoeker Jan Born morgen vast in het blad Nature.
Er moest een vernuftig experiment aan te pas om dat te bewijzen. Born nodigde 66 proefpersonen uit en liet ze een cijferspelletje spelen, waarbij het erom ging via een aantal tussenstappen een getal uit te rekenen. Wat Born de vrijwilligers echter niet vertelde, was dat de einduitkomst al na twee tussenstappen voor het oprapen lag. Het eindgetal van de puzzel was namelijk altijd hetzelfde cijfer als de uitkomst van de tweede tussenstap. Je moest het maar nét zien.
Twee keer zette Born de vrijwilligers aan het rekenen: drie spelletjes ’s avonds, de volgende ochtend nog eens tien spelletjes. De deelnemers werden in twee groepen verdeeld. Eén groep mocht ’s avonds gaan slapen, de andere groep werd de hele nacht lang wakker gehouden.
En, Born verwachtte het al, dat scheelde. Van de vrijwilligers die ‘s nachts wakker waren gebleven, ontdekte 22 procent de verborgen spelregel. De mensen die er een nachtje over hadden geslapen, ontdekten het slimmigheidje dat Born had verzwegen maar liefst drie keer zo vaak: bij 60 procent viel ’s ochtends opeens het kwartje.
Ter controle lieten de onderzoekers een derde groep proefpersonen het cijferspel dertien keer achter elkaar spelen, ongeveer vergelijkbaar met je volledig suf piekeren op een bepaald probleem. De proefpersonen brachten het er even belabberd af als de proefpersonen die de nacht hadden doorgehaald. Slechts één op de vijf ontdekte de snelle manier om de puzzeltjes op te lossen.
Het experiment geeft te denken wat er zich ’s nachts precies in een mensenhoofd afspeelt, schrijft Born. Bekend is dat slaap ervoor zorgt dat herinneringen worden gesorteerd en opgeslagen: slapen is vergelijkbaar met het opruimen van een bureau na een dag werken. Misschien hoort het vinden van nieuwe, creatieve oplossingen daar wel gewoon bij, opperen de Duitsers. Al slapend schoont u uw geheugen op, en daarbij komt er opeens een verband aan het licht dat eerder die dag nog aan uw aandacht was ontsnapt. Het muntje valt bij voorkeur ’s nachts, bij het opruimen van uw hoofd.
De Duitsers hebben daarvoor een goede aanwijzing. Proefpersonen die het trucje uiteindelijk doorkregen, deden gemiddeld iets langer over het cijferpuzzeltje. Dat duidt erop dat ze overdag al iets begon te dagen, ergens diep in hun achterhoofd, veronderstellen de onderzoekers. Zonder dat ze het wisten waren de proefpersonen bezig stukjes herinnering op te slaan, die ’s nachts plotseling op hun plaats zouden vallen.
Maar het laatste woord lijkt er nog niet over gezegd. Herinneringen opslaan gebeurt immers vooral tijdens de diepe, ‘langzame-golfslaap’, schrijven de Belgische slaaponderzoekers Pierre Maquet en Perrine Ruby in een commentaar. En er zijn tal van aanwijzingen dat creatieve ideeën vooral ontstaan tijdens de REM-slaap, de fase waarin we dromen. Zo ontdekte de chemicus Dmitri Mendeleev het periodiek systeem der elementen in een droom en sleutelde de schrijver Robert Louis Stevenson al dromend aan het plot van zijn roman ‘Het vreemde geval van dokter Jekyll en mister Hyde’.
De wetenschap moet er maar eens een nachtje over slapen. “Dit onderzoek verschaft ons in elk geval de mogelijkheden om de vragen die zich aandienen experimenteel te onderzoeken,” constateren Ruby en Maquet.