Ineens barst het in alle hevigheid los. Puistjes schieten als paddestoelen te voorschijn. De eens zo zuivere jongenssopraan breekt in stukken. Het eerste scheerapparaat verschijnt op de wastafel, er duikt een bh op in de meisjeskamer. Armen en benen lijken ineens veel te lang, huilbuien en woede-aanvallen liggen op de loer. En dan, na een paar jaar puberen, is het klaar. Het eindresultaat: een seksueel volwasssen mens, klaar voor de voortplanting.
Het begint allemaal wanneer de hypofyse, een klein kliertje onderaan de hersenen, in grote hoeveelheden het hormoon GnrH (gonadotropine releasing hormone) begint te produceren. Dat hormoon zet de hele puberteitsmallemolen in gang. Maar waaróm begint de hypofyse op een goed moment met het afscheiden van dat puberhormoon?
Twee groepen onderzoekers, een Amerikaanse en een Britse, denken nu het lontje van de puberteit te hebben gevonden. Een klein stukje genetisch materiaal op chromosoom 19 lijkt de hele boel in gang te zetten. GPR54 heet het gen, en zonder dat gen geen puberteit. Geen voortplanting ook, want mensen die geen puberteit doormaken – en dat zijn er 1 op elke 50.000 – zijn ook niet vruchtbaar.
De Amerikaanse onderzoeksgroep onderzocht de leden van een familie uit Saoedi Arabië die aan de zeldzame ziekte IHH (idiopathisch hypogonadotroop hypogonadisme) leiden, een ziekte waarbij de hypofyse te weinig van het puberhormoon GnrH afscheidt. Mensen met deze ziekte komen daardoor niet in de puberteit. De mannen houden hun hoge stem, vrouwen ontwikkelen geen borsten, en beide geslachten zijn onvruchtbaar. De ziekte wordt behandeld met kunstmatig puberhormoon, waardoor de patienten alsnog in de puberteit komen en tevens vruchtbaar worden. Een groep onderzoekers onder leiding van de endocrinologe Stephanie Seminara van het Massachusetts General Hospital in Boston, onderwierp het DNA van de Arabische familie aan een nauwgezet onderzoek. Op chromosoom 19 was het raak: de familieleden met de ziekte hadden allen een afwijkende variant van het GPR54 gen. Ook andere patiënten met dezelfde ziekte bleken een afwijkend GPR54-gen te hebben.
Ondertussen voerde een groep Britse onderzoekers van Paradigm Therapeutics Ltd. in Cambrigde een parallelonderzoek uit. Ze kweekten een muizenstam waarin het GPR54-gen was uitgeschakeld. Dergelijke knockout-muizen worden gebruikt om informatie te krijgen over de functie van het uitgeschakelde gen. En wat de onderzoekers al vermoedden: geen van de knockout-muizen belandde in de puberteit, en voortplanten was er voor de proefdieren dus ook niet bij. De onderzoekers vonden dat de hypofyse van de muizen overigens wel degelijk het puberhormoon in voldoende hoeveelheden aanmaakte, maar de stof werd niet uitgescheiden. Blijkbaar is een goedwerkend GPR54-gen noodzakelijk om de poorten van de hypofyse open te zetten.
Beide onderzoeksgroepen brengen hun resultaten vandaag naar buiten in een gezamenlijk artikel in het tijdschrift New England Journal of Medicine. De onderzoekers verwachten dat hun werk in de toekomst zal leiden tot nieuwe behandelmethodes voor vruchtbaarheidsstoornissen zoals bij de zeldzame aandoening IHH optreden, en mogelijke aangrijpingspunten biedt voor de bestrijding van hormoon-gestuurde tumoren.