Het heelal bleek dit jaar nog raarder te zijn dan werd gedacht. Een mysterieuze kracht genaamd donkere energie trakt de ruimte razendsnel uitelkaar, als een soort omgekeerde zwaartekracht. Het blad Science huldigde de aanwijzingen voor het bestaan van donkere energie en donkere materie als de wetenschappelijke doorbraak van het jaar.
Een eenzaam rondzwevende satelliet heeft de doorbraak op zijn geweten. De WMAP-satelliet (‘Wilkinson Microwave Anisotropy Probe’) maakte in februari een foto waarop de verdeling van kosmische achtergrondstraling in kaart is gebracht. Dit is de energie die het heelal uitstraalde tijdens de eerste momenten van zijn bestaan. De WMAP-satelliet maakte de nauwkeurigste kaart ooit van de straling.
Uit de opnames leidden onderzoekers af dat het overgrote deel van het heelal is gemaakt van ongrijpbare ingrediënten. Slechts 4 procent van de ruimte bestaat uit normale materie, waarvan atomen en planeten gemaakt zijn. De rest van het heelal is onzichtbaar, omdat het niet reageert op licht. Donkere energie is daar een onderdeel van, en vormt met 73 procent het overgrote deel van het heelal. De resterende 23 procent wordt ingevuld door donkere materie.
Die ideeën werden later dit jaar ondersteunt door de telescopen van het Sloan Digital Sky Survey (SDSS). Hiermee kunnen onderzoekers zien hoe melkwegstelsels gerangschikt zijn, en of deze uit elkaar worden gedreven door donkere energie, danwel worden samengedrukt door de zwaartekracht.
Het idee dat een mysterieuze kracht de kosmische touwtjes in handen heeft, en het grootste deel van de ruimte opvult, werd al voorgesteld door Einstein. Ook de redactie van Science heeft donkere energie al eens in het zonnetje gezet, door vijf jaar geleden dit onderzoek te eren als ‘doorbraak van het jaar 1998’.
Maar een donkere energie die het heelal sneller en sneller doet uitdijen, gaat eigenlijk in tegen het gezonde boerenverstand, ook van astronomen. Een mogelijk tegenargument kunnen we verwachten van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. Zij proberen de opbouw van het heelal te achterhalen met röntgenopnamen van de satelliet XMM-Newton. Volgens ESA-onderzoekers is er voor donkere energie gewoonweg geen plaats in het heelal. Binnenkort maken ze hun bevindingen bekend in het blad Astronomy and Astrophysics.
Naast inhuldiging van wetenschappelijke ‘breakthroughs’, staat de Science-redactie ook stil bij de grootste ‘breakdown’ van het jaar: de ramp met de space shuttle Columbia. Niet alleen heeft de tragedie zeven astronauten gedood, ook de toekomst van Nasa is onzeker, schrijft Science. De ramp heeft het hele ruimtevaartprogramma ontregeld, omdat de complete shuttlevloot voorlopig aan de grond blijft. Hierdoor staat het internationale ruimtestation ISS op de spaarstand en de kan Hubble-telescoop voorlopig geen onderhoudsbeurt verwachten.
Ook 2004 wordt een spannend wetenschapsjaar, belooft Science. Allereerst is er de verkeersopstopping van Marslanders, die binnenkort de rode planeet gaan afpluizen. Daarnaast kunnen we doorbraken verwachten op het gebied van biologische oorlogvoering, en antiterreurmaatregelen die de wetenschappelijke openhartigheid in de weg gaan staan. Ander goed nieuws waar we naar kunnen uitkijken is een stormvloed van genetische codes, en controversieel onderzoek naar deeltjes die zich niet houden aan de bekende natuurkundige wetten.