geplaatst
De reclames voor breedband internet van de ADSL- en de tv-kabelaanbieders buitelen over elkaar heen op de radio. Immers, het aantal breedbandgebruikers zal dit jaar groeien van 1,2 miljoen naar bijna 2 miljoen. Iedereen probeert nu marktaandeel te krijgen, maar gebeurt dat in een evenwichtige markt?
De landelijke reclamecampagnes van internetaanbieders (ISP's), die met het opdrogen van de goedkope kapitaalstroom in 2000 veelal op een laag pitje waren gezet, werden eind 2002 weer stevig opgevoerd. Nu met het doel om breedband grootschalig aan de man te brengen. Vooral de "lichte" abonnementen tussen 26 en 40 euro worden fors gepromoot, reclames worden vooral gevoerd op prijs. Er zijn goede redenen om aan te nemen dat het reclamebombardement na de zomer nog gaat verhevigen. Daarvoor is een terugblik op de groei van Internet via de telefoon/ISDN in de periode tot 2000 instructief.
Achteruitkijkspiegel
Velen zullen dat in de loop van dit jaar aanduiden als een breedbandexplosie. Uniek is die niet. Een terugblik op de groei van het aantal internetabonnees in de periode 1993 - 2000 leert dat internetten via de kabel en ADSL net zo snel in Nederland doordringt als internetten via de telefoonlijn vanaf 1996.
Het verlenen van toegang tot Internet voor particulieren is in 1993 door Hacktic, de voorloper van Xs4all, begonnen. De zakelijke ISP NLnet en services-dochter InterNLnet leverden tot dan toe vooral bedrijven toegang, terwijl Surfnet het hoger onderwijs en onderzoeksinstellingen bediende. In 1994 (Euronet) '95 (Planet Internet) en '96 (World Online) zijn er vele ISP's gestart en verdrievoudigde het aantal huishoudens en bedrijven met een internetaansluiting jaarlijks tot ruim 600.000 eind 1997, met bijna een verdubbeling tot 1,1 miljoen aansluitingen eind 1998.
Als we hiernaast de aantallen aansluitingen neerzetten van Internettoegang via de kabel/ADSL/glasvezel en de vaste versie van Wireless Lan, dan valt op dat breedband vrijwel exact hetzelfde groeipatroon vertoont als vier jaar geleden het inbellen via internet.
Het wordt echter anders als we naar de positie van individuele ISP's kijken. De grootste aantallen breedbandklanten komen terecht bij de kabelexploitanten en bij aan KPN gelieerde ISP's. Dit is niet zo'n aangename ervaring voor de ISP's die zelfstandig van een infrastructuur opereren.
Goedkoop op de tv-kabel
Waren het eerst de ADSL-abonnementen van €50 en hoger die vooral de vroegste en intensiefste internetters deden overstappen, met de 'lichte' abonnementen, die "vermarkt" worden tegen momenteel www.internetten.nl abonnementen van 26 tot 40 euro per maand met sterk wisselende instapkosten, begint de massa over te stappen naar breedbandaansluitingen.
De attractie van lage prijzen is noch vreemd noch nieuw: al een paar jaar is door Kabelfoon-directeur Aart Verbree en Casema-directeur Henk de Goede aangegeven dat hun abonnementen in die goedkopere prijsrange veruit het beste liepen. Kabelfoon heeft een basispakket van €16,90 per maand en wist dat in het Westland aan ongeveer een derde van de huishoudens te slijten.
Eind 2001 lanceerde ook Zeelandnet zeer goedkope abonnementen op de tv-kabel - vanaf 20 euro per maand - en groeide in iets meer dan een half jaar van 20.000 naar 62.000 internetabonnees op een totaal van 146.000 tv-kabelaansluitingen: 50 procent penetratie is voor Zeelandnet dus in zicht. Om het simpel te stellen: Zeelandnet heeft in een half jaar de Zeeuwse markt geveegd met haar goedkope aanbiedingen.
De grootste kabelaars - UPC, Casema en Essent Kabelcom - komen met internet niet veel hoger dan 10 procent van hun aansluitingen. Anders dan Zeelandnet en Kabelfoon lukte het hen meestal ook niet op eigen kracht het leeuwendeel van de markt in hun regio's te verwerven. Velen hadden bovendien nog geen goedkoop abonnement.
Ten slotte had een aantal kabel-ISP's nogal wat reputatieschade opgelopen door te snel teveel klanten te acquireren, die tot hun schrik ook nog eens massaal gingen downloaden. Veel consumenten en kleine bedrijven bleven vervolgens maar liever bij hun vertrouwde inbel-ISP en vermeden de kosten van het overstappen.
Veel van deze gegevens heb ik eind 2002 uitgezocht, toen ik met een collega een verkenning verrichte over de situatie op de Nederlandse Internetmarkt op verzoek van Opta. Dat rapport is eind februari door OPTAonline gezet.
Zonder infrastructuur
Zelfstandige ISP's hebben al sinds 1998 geprobeerd toegang tot de kabel te verkrijgen. Maar de meeste kabelexploitanten waren daartoe nog niet in staat, of hebben zelfs de multi-ISP opzet beëindigd. Zelfstandige ISP's schakelden tevergeefs de politiek in om open toegang af te dwingen. Eerst weigerde de politiek haar medewerking, vervolgens duurde het lang. Het concept wetsvoorstel voor open toegang lag al in het voorjaar van 2001 bij de Raad van State. Het is nu bij de Tweede Kamer aangekomen, maar is door alle politieke hectiek nog steeds niet volledig in de Kamer behandeld. De kabel bleef dus grotendeels dicht.
Op vrijwillige basis is tot nu toe slechts een beperkt aantal kabelnetten voor meerdere ISP's geopend. Nu een aantal kabelexploitanten en de Vecai aangeeft dat men klaar is voor open toegang, aarzelen de zelfstandige ISP's. Ze hoeven niet meer zonodig toegang. Immers, louter een landelijke dekking, als alternatief voor ADSL via de netten van KPN en Bbned, is niet interessant.
KPN claimt bij haar presentatie van de jaarcijfers, dat zij nu via 511 nummercentrales 85 procent van de bevolking met ADSL kan bereiken. Dat is ongeveer gelijk aan het aantal huishoudens op de kabelnetten van UPC, Essent Kabelcom en Casema gezamenlijk. Maar die hebben veel, maar nog niet alle netten retourgeschikt gemaakt. Het gevolg is nu een "stand still" in de kabelopenstelling.
Massamarkt via ADSL Lite
In de zomer van 2002 stokte de groei van KPN ADSL. Een provider als Essent@Home, dat nu ook een goedkoper basisabonnement lanceerde, sloot in haar beperkter gebied meer klanten aan dan KPN voor alle ADSL-ISP's. Een groot deel van de markt voor huishoudens en bedrijven die een bedrag van €45 per maand of meer voor een snelle verbinding willen besteden was dus bereikt.
Met de lancering van ADSL Lite door KPN en providers in september 2002 startte vervolgens het ontwikkelen van breedband voor de massamarktsegmenten, dat wil zeggen met eerst prijzen van 28 tot 35 euro per maand (incl. BTW). Dat marktsegment is vooral het domein van de 'massa-ISP's' zoals Tiscali, Wanadoo, Zonnet, Freeler, HCCnet, Planet Internet en Het Net, die hun abonnee-aantallen in de honderdduizenden tellen.
Vlak voor kerst 2002 bleek dat KPN in één kwartaal 100.000 nieuwe ADSL-aansluitingen had gerealiseerd. Van de 310 duizend ADSL-aansluitingen die KPN leverde, is tot nu echter slechts 25 procent verhuurd aan de zelfstandige ISP's. Daarnaast zijn er zo'n 50 duizend gerealiseerd via unbundled local loops.
Dat betekent dat praktisch zo'n 10 procent van de breedband-markt bij zelfstandige ISP's terechtkomt. De rest zit bij ISP's met grootaandeelhouders relaties of exclusieve contracten met de eigenaar van de kabels in de grond. Dat is een situatie die sterk afwijkt van de markt van inbelabonnementen op het telefoonnet.
De grootste zelfstandige ISP's leunen toch sterk op KPN. Tiscali kocht vorig jaar weliswaar BabyXL, Zonnet heeft sterke banden heeft met Versatel en Wanadoo een groot aantal klanten bediend via Casema's kabelnet, maar zij beginnen nu de pijn te voelen.
Hun marges voor aanbod via KPN ADSL Lite zijn zeer dun, terwijl het bereik van KPN veel groter is, wat zij met hun eigen platforms niet kunnen bijbenen. BBned, na KPN de tweede partij qua bereik met ADSL-infrastructuur , biedt geen "Lite", omdat dat bedrijf, met een deel van de 50.000 unbundled loops het volume niet heeft om de business case voor Lite te maken. Die markt loopt Bbned mis.
Het is daarom niet zo verbazingwekkend dat de grootste ISP's zonder eigen kabeltje naar de meeste woningen zich vorige week verenigd hebben in de NITAM. Deze providers hebben soms jaren geleden al hun lidmaatschap van de providerorganisatie NLIP opgezegd of zich er nooit bij aangesloten. Nu hebben ze behoefte aan tijdelijke collectieve actie.
Het argument is dat KPN bij de jaarcijfers aankondigde van 29 procent van de breedbandmarkt naar 50 procent te willen groeien. KPN beoogt eind dit jaar 600.000 ADSL-aansluitingen te hebben.
Flinterdunne marges
Dit is niet de eerste actie, Wanadoo en InterNLnet hadden al in 2002 deze kwestie aangekaart bij Opta. Zij zagen toen al hun marges verdampen. In een reactie daarop heeft Opta begin januari 2003 een ronde tafel conferentie georganiseerd, om de vraagstukken in de Internet-sector te bediscussieren [openbaar verslag].
Daar speelde een fors aantal problemen. Zo bleek uit de voor die discussie gemaakte marktverkenning dat de kale groothandelsprijs van KPN ADSL Lite een aanzienlijke marge laat zien van ongeveer 14 euro voor de provider. Echter tijdens de discussie-ochtend legde Freeler uit dat dit niet het totale beeld is.
ISP's betalen naast 16 euro wholesale per maand voor de ADSL aan KPN ook een gebruiksafhankelijk tarief voor de Fast Internet Access service (FIA) tussen de KPN-centrale en hun locatie.
Toen in januari KPN de vaste maandtarieven gelijk hield, maar de maximale downloadsnelheden voor "Basic" en "Extra" verhoogde tot 768 resp. 1536 kbit/s, waren veel gebruikers blij; sneller downloaden! ISP's verwachten nu echter een toename van het verkeer per gebruiker, waarvoor zij de rekening moeten betalen. Hun maandelijkse afrekening voor het toegenomen verkeer tussen hun servers en de KPN-centrale (die FIA) wordt duurder, en ze moeten ook meer internationale verbindingscapaciteit met internet inkopen. Daar gaat de marge ...
Voor KPN met de eigen ISP-dochters als Planet, Het Net en Xs4all is dit een vestzak-broekzak. Zij leveren in, maar bij de ADSL-divisie van KPN gaat de omzet omhoog. In de wereld van de telefonie wordt dat aangeduid met de term price-squeeze.
Hierin is de afgelopen jaren door Opta ingegrepen. Echter, bij datacommunicatie mag de Opta niet ingrijpen. Een wetsvoorstel dat de nieuwe Brusselse regels moet invoeren, waarmee Opta bevoegd wordt tot zo'n prijsingreep, is nog niet door de Tweede Kamer.
In het persbericht van de NITAM wordt dan ook expliciet naar deze nieuwe wetgeving verwezen en de politiek opgeroepen tot spoedige aanname en implementatie van deze wet.
De conclusie is dat de marges voor zelfstandige ISP's bij ADSL Lite flinterdun zijn of verliesgevend (volgens diverse ISP's), tegelijk haalt de capaciteitsverhoging voor ADSL Basic en Extra een deel van de daar wel aanwezige marges weg. Zelfstandige ISP's voelen zich daarmee volledig klem gezet en roepen op tot interventie.
Nma-ingreep?
Het is geheel begrijpelijk dat een groep zelfstandige ISP's zich klemgereden voelt, en alle wegen bewandelt om aan de prijsklem te ontsnappen.
Ingrijpen kan nu namelijk alleen op basis van de mededingingswet, dus door de NMa. Dat blijkt niet eenvoudig. Wanneer in het Westland en Zeeland een goedkoop aanbod op de kabel een groot marktsucces blijkt te kennen, dan is nu duidelijk geworden dat KPN de markt volgt met een vergelijkbaar gepositioneerd Lite product. Ook vrijwel alle andere kabelaars reageren op dit aanbod.
Voor de NMa betekent dat al snel dat er sprake is van één nationale markt. Om dan een dominante positie te bepalen moet het marktaandeel worden bepaald als percentage van de totale markt. KPN's ADSL-platform komt dan met 310.000 aansluitingen uit op 26 procent van de totale breedbandmarkt. De drie ISP's van KPN hebben samen 20 procent van de markt. Naar alle waarschijnlijkheid is UPC's marktaandeel ook 26 procent. Essent@Home is groter dan Planet Internet's 161.000 ADSL-abonnees. En Wanadoo heeft al 132.265 abonnees op Casema's kabel.
Er wordt bij zo'n toets niet zozeer gekeken naar de vraag of er een lokaal monopolie heerst van één aanbieder, - in sommige dorpen is ook maar één bakker of slager - maar of die aanbieder in staat is afwijkend te prijzen van de courante tarieven voor product-marktcombinaties op de Nederlandse markt. Dit biedt dus geen serieus perspectief op interventie.
Dan maar draadloos?
Andere opties voor ISP's zijn natuurlijk zelf versneld eigen DSL-platforms te installeren of de consumentenprijs verhogen. Voor zelf investeren moet je wel toegang tot kapitaal hebben, en dat is schaars. Het verhogen van de prijs is niet makkelijk en onlogisch, omdat het juist zo duidelijk is dat een nieuw marktsegment van prijsgevoelige consumenten wordt verleidt de breedband-aanbieding te kopen. Dus dat is nauwelijks een optie.
Een deel van de kleinere regionale ISP's kiest er echter de laatste maanden voor om met WiFi of andersoortige WLL-apparatuur in de vrije 2,4 GHz band een eigen, technische bypass te creëren. Nog lang niet alle kleinere plaatsen en plattelandsgebieden zijn ontsloten met kabelinternet of ADSL.
Dat is goed te zien op de dynamische ADSL-kaart die elke maand wordt gemaakt door een groep studenten aan de TU Delft die een computerscript postcodes laten checken bij de grootste ADSL-providers. Op alle knipperende locaties op de kaart kun je doorklikken naar breedband actiegroepen in plaatsen die daarvan in hun woonplaats nog verstoken zijn.
Er is dus duidelijk nog een niet geadresseerde vraag. Sinds ik dit vanaf eind november 2002 bijhoud is er ongeveer elke week een nieuwe WiFi/WLL-provider bijgekomen in Nederland. Gisteren werd bijvoorbeeld bekend dat Kabelfoon gaat samenwerken met Aether Arcus. Deze markt is te klein voor de landelijke, zelfstandige ISP's met honderdduizenden klanten, maar regionale en lokale partijen kunnen er wel enthousiast over worden.
Dit is ook een vorm van marktwerking, zij het een vrij ruige. Het aardige is bovendien dat er dit jaar een veiling voor WLL-frequenties op stapel staat. Leuk, zou je denken, voor al die kleine regionale partijen, die nu met de vergelijkbare Wireless technieken in de weer zijn. Dan kunnen ze eigen frequenties verwerven en gegarandeerde kwaliteit leveren.
Helaas is echter door de overheid bedacht dat zij niet in staat zijn om regionaal te verkavelen en daarom worden deze frequenties in één kavel voor heel Nederland geveild. We hebben het immers over de Wireless Local Loop. Daarom gaan we dat dus in een klap landelijk veilen. Think national, act national of zoiets ...
TV-kabel met zelfstandigen!
Het totale plaatje is uiterst curieus. Er is in breedbandland sprake van één van de weinige substantiële groeisegmenten van de Internetsector. In aantallen is een kleine verdubbeling dit jaar mogelijk. KPN is eerder conservatief dan agressief in zijn uitrolprognose. In 1999 is gedemonstreerd dat op het telefoonnet een verdubbeling van de markt in één jaar te realiseren was. Nu wordt exact hetzelfde marktsegment met een propositie bestookt, waarop in vergelijkbaar tempo ja wordt gezegd. Moet je dan echt wegwezen uit zo'n groeimarkt?
De drie grote kabelexploitanten zitten met 10 tot 12 procent van de door hun aangesloten abonnees in penetratie ver onder de adresseerbare markt, die al is aangetoond door Kabelfoon/CAI Westland en Zeelandnet. Het is voor mij nauwelijks voorstelbaar dat de grote kabelexploitanten willen dat KPN langszij komt.
Het is mij volslagen onduidelijk waarom de drie grote zelfstandige ISP's geen deal sluiten met Casema, Essent en UPC. Daarmee kunnen ze in één klap ook een bereik van 85 procent van de huishoudens bereiken. Bovendien gaan de drie kabelexploitanten een aanzienlijk grotere marketingkracht voor hun platform ontwikkelen, door nu wel samen te gaan werken met de grote ISP's.
Het is het afgelopen jaar wel duidelijk geworden dat het goed op elkaar aansluiten van systemen van kabelaars en ISP's een ingewikkeld technisch karwei is. Veel ISP's geven aan dat een mislukte oplevering en de herhaalde klachtenafhandeling die daardoor ontstaat de winst op een klant voor het eerste jaar volledig wegvaagt. Dan lijkt me dat je daar het beste aan kan gaan werken.
Het is de slechte onderlinge systeemintegratie die het product breedband nu te duur maakt voor het prijspunt dat de markt nu blijkt te kiezen.
Aan die zaken werken betekent echter bedrijfsprocessen herzien, standaardiseren en nog eens standaardiseren, de zelfmontage van apparatuur zodanig vereenvoudigen dat er geen monteur meer hoeft langs te komen; kortom technisch en operationeel managen.
Dat is ook de enige route voor een bedrijf dat over een jaar of twee à drie de anderhalf tot twee miljoen huishoudens aan de onderkant van de Internetmarkt eveneens winstgevend wil gaan bedienen.
Deze route moet de komende jaren sowieso door zowel KPN als door de kabelexploitanten als de massamarkt-ISP's worden afgelegd, willen ze leren wat nodig is om de meest prijsbewuste klanten te winnen.
Het lijkt me ook een aanzienlijk effectievere route dan straks een juridisch-regulerende procedure voor Opta onder de nieuwe EU-richtlijnen uit te voeren. Vanwege de vereiste juridische zorgvuldigheid moet er straks namelijk net zo'n circus in elkaar worden gezet van kostenmodellen ontwikkelen en valideren als in '97 en '98 is uitgevoerd voor het telefoonnet.
Je bent dus al snel twee jaar doorlooptijd kwijt. Bovendien is het een ware fundgrube voor advocaten, technisch-economische adviseurs en policy wonks en dat zijn dure mensen. Maar het is uiteindelijk niet meer dan onderling landje pik zonder productieve inspanning voor de uiteindelijke klanten. Internettoegang kent nog steeds een groeiende vraag en is daarom geen zero-sum game.
Decennialang heeft de agressief innovatieve IT-sector aangetoond dat het op de langere termijn niet lonend is om elkaar in rechtszalen de tent uit te vechten. Je vergeet de klanten en de markt en verliest er alleen maar meer marktaandeel mee. Bedrijven als IBM en AT&T verloren in een high-tech markt hun competitive edge toen ze hun management voortdurend aandacht aan anti-trust rechtszaken en regulatory affairs moesten besteden.
Er zijn nu 1,2 miljoen breedband internetters, terwijl er nog 3 miljoen inbellen. Dat betekent dat er vrijwel zeker 3 miljoen en vermoedelijk zelfs 5 miljoen klanten zijn te winnen. Het is ook één van de weinige innovaties in de telecommunicatie waarvan nu duidelijk is dat gebruikers meer geld willen uitgeven aan breedband, dan ze nu doen aan smalband internet.
Het is te hopen dat we komend jaar vooral breedband-explosies beleven in aantallen aansluitingen en het aantal explosies in hoorzittingen en rechtzaken tot een minimum beperkt blijven. Het zou daarom inderdaad een goede zaak zijn als NITAM van de zelfstandige providers een tijdelijke inspanning blijft en een aantal marktpartijen tot bezinning komt.
-------------------- People are like pieces of a puzzle. We all fit together, but not all of us connect. Berichten: 6985 | Plaats: Zeist | Geregistreerd: Jul 2002
| IP: Gelogd |
UBBFriend: Email deze pagina naar iemand!
Printer-versie van dit onderwerp
